سیری در معماری سنتی بندرلنگه(قسمت اول)

سیری در معماری سنتی بندرلنگه(قسمت اول)

بندرلنگه از بنادر مهم تاریخی خلیج فارس می باشد که تاریخ پر فراز و فرودی را پشت سر گذاشته است. لذا توجه به تاریخ فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن اهمیت ویژه ای دارد. این نوشتار که به قلم دکتر محمد حسن نیا پژوهشگر تاریخ خلیج فارس، تاریخ جهان و استاد دانشگاه و همچنین عبدالرحمن براکوه دانشجوی دکتری جغرافیا تالیف می شود در نظر دارد به صورت قسمت های متعدد معماری مناطق جنوبی ایران را مورد واکاوی قرار دهد و نشان دهد که معماری سنتی مناطق جنوبی ایران تا چه اندازه می توانسته و می تواند در صرفه جویی انرژی کارایی داشته باشد و تاثیر معماری مناطق شمالی خلیج فارس بر مناطق جنوبی آن به چه صورت بوده است. از سوی دیگر دراین مقالات مباحث بنادر معروفی چون بندرلنگه و بندر کنگ و نقش آن ها در معماری خلیج فارس نیز مورد مداقه قرار می گیرد.

بندرلنگه که یک زمانی ممهمترین بندر صید مروارید بود، از بنادر پر جمعیت غرب استان هرمزگان بوده و در این نوشتار بنا بر این است که گوشه های از معماری سنتی در بندرلنگه واکاوی شود و در مقالات بعدی تاریخ این بندر مورد بررسی قرار می گیرد. معماری مساجد، بادگیرها و برکه ها در بندرلنگه از مهمترین وجوه معماری در این بندر می باشد با نگاهی به خانه فکری در بندرلنگه و بادگیرهای آن به خوبی مشخص می گردد که نقش این بادگیرها در خنگ نگه داشتن خانه ها و ترکیب قرار گرفتن آن به چه صورت بوده است. در خانه های اعیانی در بندرلنگه در چهارگوشه خانه بادگیر می ساختند و هر کدام از بادگیرها نوع خاصی از باد که در جهت های متفاوت وزیده می شد را وارد خانه می کرد.

بنابراین معماری بادگیر یک معماری اصیل ایرانی و مناطق جنوبی ایران است که معماران خاصی در جنوب ایران مبادرت به بنای آن می کردند. بزرگی بادگیرها، مصالح آن، و نوع و شکل ساخت آن ها در بندرلنگه بستگی به تمکن مالی صاحب بنا داشت. در بندرلنگه قدیم اکثر خانه ها ساباط داشتند که نقش خنک کردن هوا را داشت و بیشتر در ابتدای در ورودی قرار می گرفت. مساجد قدیم بندرلنگه نیز از سبک معماری خاصی بر خوردار بودند که برگرفته شده از سبک معماری جنوب ایران بود. شاید بیشترین هنر را معماران سنتی بندرلنگه در ساخت مسجد و برکه به کار می گرفتند. نقش ساروج در بناهای قدیمی بندرلنگه به خوبی مشهود است و نشان از تلاش بی وقفه مردم و معماران این بندر تاریخی در راستای بناهای ماندگار دارد.

اما ساخت برکه هایی با این حجم آب و تعدد آن ها در بندرلنگه علاوه بر در نظر گرفتن تاریخ معماری این بناها نشان از جمعیت زیاد بندرلنگه در دوره قاجار نیز دارد. معماری سنتی بندرنگه با پیشرفت تکنولوژی تحولات زیادی به خود دیده است و تاثیر زیادی نیز بر معماری مناطق همجوار در کشورهای حوزه جنوبی خلیج فارس داشته است و به همین اندازه نیز از سبک معماری در هند و دیگر مناطق تاثیر پذیرفته است.

سبک خانه های قدیم بندرلنگه نیز تاثیر پذیرفته از سبک معماری دوره اشکانیان است که خانه ها دور تا دور حیاط ساخته شده و رو به حیاط بزرگ مرکزی باز می شوند. این سبک معماری که ریشه در تاریخ ایران دارد، به کشورهای دیگر نیز از طریق معماران ایرانی منتقل شده است و امارت بستکیه در دبی نیز به همین شیوه ساخته شده است. در مجموع سبک معماری اشکانی در بیشتر کرانه ها و پسکرانه های خلیج فارس و به ویژه بنادر لنگه، کنگ، خمیر، بندرعباس و پسکرانه هایی چون بستک، جناح و تمامی مناطق همجوار رایج بوده است. این نوشتار که به صورت سلسله مقالات منتشر می شود، در قسمت های بعد به معماری بندرلنگه به صورت تفصیلی تار پرداخته می شود.