اطلاعاتی جالب پیرامون سنگ نگاره های دهتل

دهتل Dehtal یکی از روستاهای شهرستان بستک Bastak ازتوابع استان هرمزگان است که دارای سنگ نگاره های petroglyphs فراوان و با قدمت کهن است.

سنگ نگاره ها یا هنرهای صخره ای، کهن ترین آثار تاریخی و هنری بجامانده از بشرند که از طریق perspective آنها می توانیم گذشته ی پر رمز و راز مردمان کهن هر دیاری را رصد کنیم . پنجره هایی روبه گذشته های دور می باشند که ما از منظرگاه perspective آنها می توانیم تاریخ خط، هنر، زبان، محیط اقلیمی، اسطوره ها و از همه مهمتر نوع اندیشه های آنها را مطالعه نماییم.

ازاین رویکرد است که دانشمندان علوم مذکور به شدت و مستمرّ در تلاش می باشند تا آنها را کشف یا به طرق ممکن به آنها دست یابند. هنرهای صخره ای، تنها هنرتجمسمی است که مرز مشخصی نداشته و همه ی ملل جهان فارغ از فرهنگ، نژاد و حتی اقلیم های جغرافیایی بسیار بعید از هم از آن گذر کرده اند. خوشبختانه در عرصه ی پژوهش های چندین ساله در ایران موفق به کشف آثاری از هنرهای صخره ای rock arts شده ایم که در آینده تاریخ، هنر و بطورکلی فرهنگ ایران را تحت تاثیر قرار خواهند داد.

نمونه هایی که ما در جنوبی ترین نقطه ایران (دهتل بستک هرمزگان) معرفی می کنیم با آثار مکشوفه در شمالی ترین نقطه ایران ( مشگین شهر اردبیل) دقیقاً شبیه به هم و هم پیام اند. همان سنگ های گرد و نقش های مشابه و کهن ، گویی یک هنرمند این همه آثارکهن را در این دو دیار بعید از هم حکاکی کرده است .

بیشترین نقش های تکراری در هر دو دیار بزکوهی است با همان مضمون و مفهوم کلی و حتی جهانی، ( آب خواهی، زایندگی ، باروری و محافظت ) BIG HORN SHEEP— rain, counting Ancient rock art – Ibex and holy symbols: the footprint of God در دهتل بستک سنگ های گرد فراوان در سرتاسر دشتی به گستره ی ده ها هکتار بر زمین داغ و تفتیده با آثار سخنگوی فراوان درخود آرمیده اند ، موزه هایی گسترده، با آثاری کهن و متنوع که بیننده ندارند و مهمان های آنها گرمای طاقت فرسا، باد و باران و غربت است. نگارخانه ای که دارای آثار هنری واقع نگار و استیلیزه شده با مفاهیم مکتوم و مستتر فراوان به چشم می خورد.

وجود این گوهرهای بی بدیل در نزدیکی کشورهای حاشیه ی خلیج فارس از بهترین سامانه های جلب توریسم و اکوموزه ی هنرهای صخره ای است که شاید در آمدی کمتر از چاه های نفت موجود دراین دیار نداشته باشد. آثار گرانبهایی که با یک برنامه ریزی می تواند هویت چندین هزارساله ی یک ملت را معرفی و ازدیگرتبعات شگرف آن این است که غبار محرومیت را از چهره ی این دیار می زداید.

شاخصه های بوم های دهتل بستک:

۱- اندازه و ارتفاع بوم ها: همه ی بوم های گرد(سنگ های دارای نقوش) برسطح دشتی صاف و وسیع گسترده اند که ابعاد آنها متفاوت است، بزرگترین آنها که ما موفق به کشف آن شدیم دارای خط کمر بندی بیش از شش متر است.

۲- زاویه ی شیب و جهت بوم ها: این بوم ها از زوایای شیب متفاوتی نسبت به سطح افق برخوردارند. (۹۰-۱۰)

۳- جهت قرار گرفتن بوم ها: جهت قرار گرفتن همه ی بوم ها به علت گردن بودن متفاوت و غیر قابل ذکر است.

۴- درصد نقوش و نوع آنها: نقوش بزکوهی بیش از ۷۰ درصد، نقش های انسان کمان دار و بدون کمان و درحالت های دیگر ۲۰ درصد و حیوانی شبیه به گراز، سگ، گربه سانان ، علایم خطی و غیر خطی ۱۰ درصد است.

۵- میزان هوازدگی نقوش: میزان هوازدگی و ریز فرسایش های بوجود آمده بر روی نقوش این بوم بسیار کم است و حکاکی ها به رنگ نخودی پر رنگ و کم رنگ در آمده اند، بعضی آثار به علت قدمت زیاد به رنگ بستر در آمده اند که تشخیص آنها بسیار مشکل است و گاهاً نقش های جدید تر روی آنها حک Pecking شده است.

۶- اندازه ی نقوش حکاکی شده: نقوش در ابعاد گوناگون حک شده اند. بزرگترین نقش متعلق به یک بزکوهی به اندازه ی بیست و پنج سانتیمتر و کوچکترین آنها نیز متعلق به یک انسان است به اندازه ی سه سانتیمتر.

۷- میزان عمق حکاکی ها: عمق حکاکی ها از ۵/ تا ۳ میلیمتر متفاوت است.

۸- جهت قرار گرفتن نقوش: جهت قرار گرفتن تمام نقوش به علت گرد بودن بوم ها متفاوت است.

۹- ابزارهای بکار رفته جهت حکاکی ها: ابزار های بکار برده شده در ایجاد حکاکی ها براساس دوره ی آنها و سختی سنگ بوم می تواند متفاوت باشد، با توجه به این که ظرافت در بعضی از این نمونه ها کم است، احتمالاً از سنگ های آذرین استفاده شده ولی بیشتر نقوش از کوبش استخوان حیوانات و فلزات نوک تیز به وجود آمده اند.

۱۰- نوع حکاکی ها: تمام نقوش از نوع (Petroglyphs) هستند که براثر ضربه های کوبشی (Pecking) منظم و دقیق در کنارهم ایجاد شده‌اند و هیچ یک از نقوش در اینجا به روش کششی ایجاد نشده اند. به نظر نگارنده تمامی حکاکان از آموزش خاصی برخوردار بوده اند که توانسته اند در مرحله ی اول بدون خراب کردن بوم ها، چنین نقوشی را با القای حالت روحی مورد نظر بیافرینند.

۱۱- قدمت نقوش و دیگرآثار: برای پی بردن به تقدم و تاخر نقوش، وقتی ما قادر به قضاوت و ارزیابی منطقی خواهیم بود که یک بوم با چند نقش و شرایط یکسان (شیب و جهت بوم) داشته باشیم. دقیق ترین ابزار برای قضاوت درست از سن سنجی نقوش، باتوجه به نبود مکانیسم های علمی، مقایسه ی آنها با خطوط مشخص و شناخته شده در دوره های مختلف تاریخی و ماقبل تاریخی است که تاکنون در ایران از این روش سال یابی نسبی بیشتر استفاده شده است. (خطوط عربی با ذکر تاریخ، خطوط پهلوی ساسانی و خطوط اشکانی، خطوط میخی، خطوط هندسی ایلامی و خطوط سطری. البته میزان شیب کتیبه و جهت آن اگر نمونه ای سالیابی شده باشد، با کتیبه ای با همین مختصات (زاویه، جهت، جنس سنگ، شرایط آب و هوای یکسان) قابل مقایسه است. این گمانه، داده هایی نزدیک به طیف سنجی عمومی و شتاب دهنده و تحلیل ریز فرسایش و… را در بر دارد. با توجه به نوع آب و هوای منطقه، شیب بوم ها و جهت آثار بر بوم ها در قیاس با نمونه های طیف سنجی شده در ایران، کهن ترین آثار حکاکی شده ای که ما با آن مواجه شدیم می تواند متعلق به هزاره ی نهم ق.م. (یازده هزار سال پیش) باشد که جهت قطعیت نیاز به اعمال طیف سنجی عمومی و شتاب دهنده در منطقه دارد.

۱۲- خدشه های وارد شده: سنگ نگاره ها توسط عوامل متعددی در معرض نابودی هستند که در اینجا بیشتر عوامل طبیعی و گاهاً انسانی است.

۱۳- جنس سنگ و رنگ بوم: جنس سنگ های موجود دراین منطقه متفاوت است که نیاز به کارکرد آزمایشگاهی دارد، همه ی سنگ ها از نوع دگرگونی هستند که بعلت سایش برهم، زمانی که دامنه دریا تا این محدوده بوده، گرد و صیقلی شده اند.

۱۴- چون و چرایی بوجود آمدن نقوش: محوطه های سنگ نگاره ها در ایران باستان کتاب هایی سنگی هستند که نویسندگان و هنرمندان آنها، در دوره های مختلف، زمانی که انسان هنوز زبانی برای گویش و خطی برای نوشتن نداشته، بواسطه ی آنها سخن گفته و شرح زندگی خود و دیگران و حتی محیط اقلیمی خود را تصویر کرده اند، در واقع سنگ نگاره ها، علایم و نشانه های حاوی پیامند.

۱۵- ویژگی های مشترک و پیوستگی سنگ نگاره ها: · وجود نزدیک به هفتاد درصد نقوش بزکوهی با سبک و طرح های مشابه در کل ایران. · کهن بودن کلیه ی نقوش حکاکی شده باسبک و طرح های مشابه در کل ایران. · وجود هنر در آنها (هنرهای صخره ای) همگون با کل سنگ نگاره های ایران. · ویژگی منحصر بفرد، وجود بوم های گرد و دسترسی راحت و بدون صخره نوردی است.

از منظر اقتصادی آنها از بهترین سامانه های جلب توریسم، اکوتوریسم و اکوموزه ی هنرهای صخره ای داخلی و خارجی می باشند.

چنانکه کشورهایی نظیر قرقیزستان با داشتن نمونه هایی کمتر از این دیار، دفاتر هنرهای صخره ای در کل دنیا دارند و از این رویکرد سالیانه در آمدهای سرشاری برای کشور خود دارند و از طرف دیگر معرفی عظمت گذشته ی خود را غیر مستقیم به جهان اعمال می کنند.