دخمه ها، نماد سکونت گبرها در روستای دهتل بستک

در زمینی به وسعت تقریبی ۱۵۰ تا ۲۰۰ هکتار، واقع در روستای دهتل، دمون زارها واقع شده اند که پیشینه چندین هزار ساله دارند.

دخمه سیراف

دهتل یا ده طل، دهستانی از توابع بخش مرکزی شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان است؛ منطقه ای در جنوب ایران و در نزدیکی خلیج فارس که از شمال به رودخانه شور گوده، از جنوب به کوه، از مغرب به روستای لرد بستو و از سمت مشرق به روستای بامستان محدود می شود.

این روستا در زمان ساسانیان، بخشی از ایالت لارستان بوده و اکنون میان سه سایت باستانی «تنگ کارون و کارگر»، «جم و ریز» و «جهرم» قرار گرفته است. وجود قبرستانی وسیع، بقایایی از گورهای موسوم به دخمه، روایت هایی در خصوص صنعت استخراج طلا در گذشته و مهم تر از همه، سنگ نگاره هایی که اهالی آنها را منتسب به «گبر»ها می کنند؛ همه حکایت از قدمت این روستا دارند.

این دخمه ها در واقع نمادی از آداب و رسوم ساکنان قبل از اسلام این دیار است. اگر سنگ نگاره های کثیر این روستا با نقاشی ها یا تصاویر همراه با نوشته های اندک مانند جهت یابی، تصویر انسان بالدار یا زن باردار، نقش بز کوهی، رقص دسته جمعی، نقش سگ به عنوان مظهر وفاداری و دیگر نقوش موجود، دلالت بر قدمت این سخره های سنگی دارد و حتی به تصاویر شمال غرب کشور مشکین شهر اردبیل یا آسیای میانه و هند نزدیک است، دخمه های دهتل نیز قدمتی چندین هزار ساله دارد.

امروزه از این دخمه ها چیزی جز تپه های کوچکی که اطرافش را سنگ های بزرگ فرا گرفته باقی نمانده است. اکثر این دخمه ها که در گویش محلی به آن دمون زار گفته می شود؛ توسط مردم محلی یا سارقان میراث فرهنگی شکافته شده و اشیای داخل آن به سرقت رفته است.

چه بسا سفال ها و کوزه های رنگی بیشتر سبز و قرمز در شهرهای همجوار با قیمتی خیلی اندک به فروش رسیده است. همچنین در این دخمه ها سنگ چخماق (آتش زنه)، آثاری از استخوان، تکه های گونی و حتی سنگ های کوچک و سیاه رنگی که شبیه به میخ طویله نوک تیز که مخصوص حکاکی روی سنگ بوده و نگارنده خود به شخصه مشاهده کرده ام، یافت شده است شاید آثار دیگری نیز درآن موجود باشد.

اگر تپه مارلیک در گوهردشت گیلان یا تپه سیلک در کاشان یا تمدن جیرفت کرمان با بیش از ۳۰ هزار اثر یافت شده، دلالت بر اهمیت این مناطق دارد؛ در دیگر گوشه و کناره های کشورمان نیز آثار بکر فراوانی یافت می شود.

در این دیار جنوبی و دور افتاده که قبل از اسلام شاید گبرنشینی یا چیزی مشابه آن وجود داشته، افراد مسن را زنده به گور می کردند زیرا از نگهداری آنان عاجز می شدند؛ بنابراین آنان را در دمون (چیزی شبیه قبر) قرار داده و دور تا دورشان را با ساروج، خاکستر و کود حیوانی می پوشاندند، قرصی نان و کوزه آبی در کنارشان قرار داده و رهایشان می کردند تا بمیرند. چگونه این عادت زشت که شبیه زنده به گور کردن دختران در قبل از اسلام در عربستان بود، از بین رفت؟ روایتی در این باره نقل می شود که در نزدیکی روستا محلی بود به نام «بَردِ وانِس» که هر شخصی که از بزرگ ترش خسته می شد او را به کنار این سنگ بزرگ می برد و پیرزن یا پیرمرد مسنی که توان حرکت کردن را نداشت را رها می کرد تا جان دهد یا طعمه حیوانات درنده شود. این روش مرسوم بود تا این که جوانی به توصیه همسرش پدر پیرخود را به کنار سنگ مذکور می بَرَد، پیرمرد می خندد و به پسرش می گوید به درستی که من نیز چنین با پدر خود کردم و پسر تو نیز همین کار را در حق تو خواهد کرد، زیرا از تقدیر گریزی نیست «چه کار آید از پسر، که شرم آیدش از پدر». این چنین شد که این عادت زشت و ناپسند از بین رفت. علاوه بر این دخمه ها، در جنوب دهتل نیز دخمه هایی به صورت تکی مشاهده شده است که در نوع خود منحصر به فرد است. همه این دمون زارها نیاز به تحقیق و بررسی باستان شناسی دارد و این امر، همّت بانیان و کارشناسان میراث فرهنگی را می طلبد.

منبع: مروارید مهر