موضوع مقاله: مهاجرت تجار بستکی به دبی و تشکیل بستکیه + تصاویر

به نام خدا

چکیده:

بستکیه محله ای است درشرق شهردبی که در حدود سال۱۲۶۹ش/۱۸۹۰م، پس از مهاجرت تجارایرانی به آنجا تاسیس شده است.این محله درامتدادآبراهه(خوردبی)به طول تقریبی۳۰۰متر وباعرض۱۰۰مترواقع شده است.محله بستکیه به خاطر بادگیرها، درهای چوبی کنده کاری شده، گچ بریهای زیبا و چشم نوازازمعروفترین اماکن جلب گردشگران ومحل دیدارمهمانان رسمی در دبی بوه است. این مکان هم اکنون به یکی ازمکانهای گردشگری وتوریستی شهردبی تبدیل شده است. محله بستکیه به دست استادان معمار بستکی و به منظور زندگی و سکونت تجار بستکی و نواحی اطراف آن در شهر ساخته شده است. به طوری که هم اکنون به عنوان قسمتی از تاریخ و فرهنگ دبی و کشور امارات خودنمایی می کند. حکومت امارات هم توجه ای ویژه به این محله تاریخی نشان داده و درسالیان اخیرنسبت به بازسازی آن اقدام کرده است.این اثرتاریخی درسال۲۰۰۰ م. درسازمان یونسکوهم به ثبت رسیده است.این پژوهش برآن است تا با نگاهی علمی و با استناد به منابع معتبر فارسی وعربی دلایل مهاجرت تجار بستکی و نواحی اطراف آن به البستکیه را بیان وتاثیرات آنها را در شکل گیری و رونق تجاری بستکیه مورد بررسی قرار دهد. پژوهش حاضر به روش علمی تاریخی و با استفاده ازتکنیک های کتابخانه ای ومیدانی انجام گرفته است. دراین پژوهش فرض بر این است که مهاجرت تجارایرانی (بستکی) به بستکیه به خاطر توان اقتصادی آنان و افزایش انباشت سرمایه و بهره وری بیشتر اقتصادی صورت گرفته است.

واژهای کلیدی: بستک، بستکیه، تجارت، مهاجرت، انباشت سرمایه.

—————————–

*دانشجوی دکترای تاریخ ایران اسلامی- دانشگاه خلیج فارس بوشهرsasan1981@ymail.com

** استادیار گروه تاریخ، دانشگاه خلیج فارس بوشهر

 مقدمه:

درحدود سال۱۲۶۹ش/۱۸۹۰م. گروهی ازتجار منطقه بستک که درآن زمان تحت حاکمیت و سیطره خوانین منطقه مانند صولت الملک قرارداشت ازاین منطقه به کشورامارات ودیگرکشورهای عربی مهاجرت نمودند.منطقه بستک از مناطق پررونق اقتصادی در نیمه دوم قرن نوزده بوده است با توجه به انباشت سرمایه ای که در دست تجارآنها وجود داشت جهت صدور سرمایه ورونق تجاری خود،اقدام به گسترش روابط تجاری با سایر کانون های اقتصادی و تجاری جهان چون هندوستان،انگلستان وکشورهای عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس نمودند.یکی از این مناطق که بنا به دلایلی همچون بافت تاریخی شهری ومناسب بودن بستر برای گسترش فعالیت های اقتصادی، البستکیه بودکه با مهاجرت تجار بستکی به آنجا رونق وترقی زیادی پیدا کرد.

این مهاجرتها به دلایل مختلفی صورت گرفت که یکی ازمهمترین آنها پیداکردن راهی برای تجارت وبازرگانی باکشورهای دیگر و به دست آوردن منافع اقتصادی بوده است. تجار بستکی علاوه بر دبی با مراکز اقتصادی دیگری همچون بمبئی نیز ارتباط تجاری داشتند آنها برای گسترش فعالیت های تجاری دفاتری در بمبئی و دبی ایجاد کردند و میان آن دفاتر همواره ارتباط تجاری برقرار بود.

درآن زمان رقابت های شدید بین روسیه وانگلستان ونگاه انحصارگرایانه انگلستان درجنوب ایران تاثیرمنفی برروی اقتصادایران گذاشته بود و همین مساله هم مزید برعلت گردید تا قسمتی از سرمایه وسرمایه داران ازایران خارج گردند.تجار وکسبه بستک ونواحی اطراف آن نیز ازاین قاعده متستثنی نبودند.ویکی ازشهرهایی راکه برای تجارت مناسب دیدند شه ردبی بود.

آنها بنای محله ای بنام بستکیه را درشهردوبی گذاشتند. نامگذاری این محله به بستکیه به آن علت است که اکثرتجار و کسبه ای که در این محله سکنی گزیدنداز تجار و ثروتمندان بستکی بودندکه از بستک و سایر نواحی جنوبی ایران مانند بندرلنگه، لارستان، اوز و غیره به دبی مهاجرت کرده بودند.درآن ایام حدود۶۰ خانوار از بستک و سایر مناطق ایران درآن می زیستند.

پژوهش حاضر به روش علمی تاریخی و با استفاده ازتکنیک های کتابخانه ای و میدانی انجام گرفته است. دراین پژوهش فرض بر این است که مهاجرت تجار ایرانی (بستکی) به بستکیه به خاطر توان اقتصادی، صدور سرمایه و بهره وری بیشتر اقتصادی صورت گرفته است

جغرافیای طبیعی و انسانی بستک:

شهرستان بستک درشمال غربی استان هرمزگان، ازشمال به شهرستان لار،ازغرب به شهرستان لامرد(دراستان فارس)،ازجنوب به شهرستان بندرلنگه وازغرب به شهرستان خمیردراستان هرمزگان محدود می گردد. مساحت بستک۴/۵۶۵۳کیلومترمربع،حدود۴/۸درصدمساحت کل استان هرمزگان رادربرمی گیرد.(معاونت آماروانفورماتیک،سالنامه آماری استان هرمزگان،سازمان مدیریت وبرنامه ریزی استان هرمزگان،۱۳۸۰،۵).

شهر بستک باپهنه ای حدود۵۰ کیلومترمربع درشمال شهرستان بندرلنگه،در۲۷درجه و ۱۲دقیقه پهنای شمالی و۵۴درجه و۲۲دقیقه درازای خاوری نسبت به نیمروز گرینویچ قراردارد و بلندی آن ازسطح دریا۴۰۰ متراست.(ایرج افشارسیستانی،شناخت استان هرمزگان،تهران: ،۱۳۷۸،۱۸۹).

جمعیت بستک در حد فاصل سالهای ۱۲۸۰تا۱۲۶۰ش بالغ بر ۱۰هزارنفربوده است.(سازمان مدیریت وبرنامه ریزی استان هرمزگان،۱۳۶۵،۹).

مردم بستک به زبان أچمی یا گویش بستکی سخن می­گویندکه ازدسته زبانهای پارسی جنوب غربی ایران است.آب و هوای شهرستان بستک به علت دوری ازدریا و قرار گرفتن در نیمکره جنوبی و نزدیکی به خط استوا گرم وخشک می باشد. میزان بارندگی سالانه در این منطقه کم و در حدود”۳۲/۲۲۷″میلیمتر می باشد. (محمود پدیدار، تواناییهای محیطی شهرستان بستک، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاداسلامی واحد لارستان،۱۳۸۲،۴۰).

در شهرها و روستاهای ساحلی مانند بندرعباس، خمیر، لنگه، کنگ و غیره تا سواحل بوشهر ازقدیم الایام تاکنون مردم به علت نبودن آب شیرین، در مسیر سیلاب، آب انبارهای مخصوص جهت ذخیره آب باران می ساخته و می سازند.به طوری که جهانگیریه قدیم و بستک امروزی و روستاهای آن نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. این آب انبارها در زبان محلی به “برکه”معروف است.(حسین نوربخش، برکه های آب درسواحل خلیج فارس، ۱۳۸۱،۱۶).

پیشینه تاریخی:

آن چه از داستانها و روایت های محلی که سینه به سینه نقل شده حکایت از آن دارد که منطقه بستک حداقل تا قرن ۴ و۵ هجری جایگاه و مامن زردشتیانی بوده که بعدازحمله اعراب مسلمان به ایران در این منطقه ساکن بوده اند.در زبان محلی به این زردشتیان “گبر”یا گور گفته می شد.

دلایل و قراینی وجود دارد که دال بر قدمت منطقه بستک و حضور زردشیان در این منطقه است که از جمله آنها می توان به وجود آثار و بناها و قناتهای قدیمی اشاره کرد که به قلعه گبری ها، چاهها و قناتهای گبری معروف هستند، همچنین وجود اسامی برجای مانده در این منطقه مانند گری سسین در جنوب شرقی بستک حکایت از قدمت این منطقه داردکه گری همان گریوه لغت پهلوی است که به معنای گردنه وپشته سسن مخفف کلمه ساسان است که روی هم رفته به معنای گردنه ساسان است.

دخمه ها یا به زبان بستکی دهمه در شمال بستک و زیر کوه گاوبست و سکوهای آن جا که محل قرار دادن و گذاشتن مردگان بر روی آنها بودهو نیز همچنین وجود خطوط موجود بر روی سنگهای قدیمی در تنگ پی در کوه گاوبست(۱) که شبیه خطوط پهلوی و میخی قبل از اسلام است و نیز نقاشیهای قدیمی موجود در غارهای این کوه نشان دهنده این قدمت می باشد.(احمد،سلامی،بستک در گذرگاه تاریخ،ج۲،۱۳۷۳،۱۶).

اما با وجود این قدمت تاریخی منطقه بستک، قبل ازآن که حکومت نیمه مستقل محلی لارستان به وسیله الله وردی خان سردار شاه عباس اول صفوی در سال۱۰۰۹ ه.ق بر چیده شود نامی ازبستک وجهانگیریه درحوادث و جریانات تاریخی که منشا اثری باشد دیده نمی شود.(همان،۸۵ ).لذا بستک تا سال ۹۰۰ ق محل گمنامی بود که از سه ده کوچک نزدیک به هم درشرق نخلستان فعلی مخدان تشکیل شده بود.به طوری که یکی ازسیاحان انگلیسی که در زمان شاه عباس اول و پس ازفتح لارکه به سمت بنادر رفته ازنقاطی بنام پتا و کوهرنگ که همان فتویه(۲) ،کوخرد(۳) وهرنگ (۴)است نام برده ولی ازشهر بستک هیچ اسمی نمی برد.(همان،۱۰۰ ).

تاریخ بستک با ورود مشایخ بنی عباس به بستک و مشایخ مدنی به کمشک (۵) و بستک در زمان نادرشاه افشار شروع می شود. این منطقه (کمشک) در زمان نادرشاه افشار دارای ۴ قلعه و حتی مدرسه بوده و به نوعی مرکزیت داشته و به خاطر همین اهمیت ها بوده که مشایخ مدنی آنجا را برای اقامت خود وطریقت ارشاد انتخاب کردند.(همان،۸۵ ).

مشایخ مدنی ازسادات حسینی و ساکن مدینه بودندکه به دعوت مشایخ بنی عباس جهت تبلیغ دین به منطقه بستک آمدند. معروف ترین فرد ازاین خاندان شیخ احمد مدنی است.(محمد، بالود، فرهنگ عامه در منطقه بستک،۱۳۸۴ ،۴۳ ).

ازتاریخ۱۱۲۷ه.ق نام منطقه بستک تحت سلطه شیخ احمدمدنی به جهانگیریه معروف گردید زیرا قلمرو تحت فرمان او حدوداً یک ششم ایران فعلی را در برداشت. برخی هم عقیده دارند نام فرامرزان که اولین یا دومین پایگاه شیخ بوده، به جهانگیریه معروف شد.(احمد، سلامی بستکی، سالار جنوب،۱۳۷۴ ،۳۷ ).

پس از آن که محمدخان بلوچ از سرداران معروف نادر به طرفداری ازسلطنت شاه تهماسب مورد تعقیب نادر شاه قرارگرفت، پس از گریزهای فراوان با راهنمایی های شیخ سعید بستکی به کمشک نزد شیخ احمد پناهنده شدکه سرانجام طهماسب قلی خان جلایراز طرف نادر باسی هزار نفر لشکر درتعقیب محمد خان بلوچ وارد فرامرزان شد.(موحد، همان،۶۸).

شیخ احمدبه اتهام اینکه سردار بلوچ را پناه داده بود و همچنین به خاطر این که مریدان وی با قشون نادر جنگیدند دستگیر و در سال۱۱۴۷ ه.ق د رشیراز به دار آویخته شد. (محمد اعظم،بنی عباسیان بستکی، تاریخ جهانگیریه و بستک ،۱۳۳۹ ،۵۳-۵۲).

مشایخ بنی عباسی باز ماندگان خاندان عباسیان در بغداد بودند که بعد از حمله هلاکو خان به بغداد و فتح آن در سال ۶۵۶ه.ق خود را به ایالت فارس که به سبب درایت و هوشیاری اتابکان فارس ازتعرض مصون مانده بود رساندند و آنجا ساکن شدند. مشایخ و خوانین بنی عباس نسب خود را به عباس بن عبدالمطلب عموی پیامبر می رسانند.(بنی عباسیان بستکی، همان،۹-۸). نخستین شخص ازمشایخ بنی عباس که وارد بستک شد شیخ محمد بودکه درسال ۹۳۸ه.ق در دوره شاه تهماسب اول با اتباع وبستگان خوداز خنج(شهری ازتوابع لارستان دراستان فارس)به بستک نقل مکان کردند ودر آنجا اقامت دائم گزید.(موحد، همان،۳۲).

دردولت آل زند بندرعباس و سایربنادرمتعلق به آنجا را خوانین بستک اجاره می نمودند.(محمدعلی سدیدالسلطنه کبابی، بندرعباس وخلیج فارس ،۱۳۶۳،۷۳۵ ). یکی از معروفترین خوانین بستک حاجی مصطفی خان بستکی بود. از حوادث مهم دوران او حمله به بندرعباس به فرمان ناصرالدین شاه و آزادی این شهر از اشغال نماینده حاکم مسقط بود. (محمداعظم بنی عباسیان بستکی،همان،۲۴۳).حاجی مصطفی خان پس از ۴۳ سال حکمرانی بستک و جهانگیریه، بنادرلنگه، شیبکوه و جزایرتابعه درسال ۱۲۹۹ه.ق دار فانی را وداع گفت و در بستک مدفون گردید.(کرامت الله، تقوی، تقویم تاریخ لارستان، ۱۳۷۹ ،۲۴).

یکی دیگر از خوانین مشهور بستک محمدتقی خان صولت الملک بود که در زمان او مراودات تجاری میان بستک بنادر هندوستان،انگلستان وبنادر خلیج فارس همچون دبی گسترش یافت وگروهی از تجار بستکی به آن جا مهاجرت ودر منطقه ای بنام بستکیه توطن اختیار کردند.

آخرین فرداز مشایخ بنی عباسی که د بستک به حکومت رسید محمد اعظم خان بنی عباسیان فرزندسطوت الممالک است. وی پس ازپدرش ازطرف دولت وقت سمت بخشداری را دربخشهای مختلف لارستان ازجمله بستک داشته و از تاریخ قرون اخیرلارستان و بنادر خلیج فارس و وقایع آن اطلاعات عمیق و دقیقی داشته است. وی با توجه به این اطلاعات خوبی که از منطقه جهانگیریه و بستک داشت موفق شد در سال ۱۳۳۹ش کتاب تاریخ جهانگیریه و بستک را تالیف نماید.(موحد،همان،۵۲).

محمد اعظم خان در سال۱۳۴۶ه.ش دار فانی را وداع گفت و با وفات وی وباتوجه به این که اجرای قانون اصلاحات ارضی به طورکلی سیستم حکومت فئودالیسم را محکوم می نمودبه دوران حکمرانی ۲۵۰ساله بنی عباسیان بستک پایان داده شد.(همان،۵۳ -۵۲).

از جمله اقدامات محمد اعظم خان این بودکه جزیره کیش را به نمایندگی ازطرف سایر اقوام وخویشاوندان که درتملک فرزندان محمد رضاخان بستکی بود در قبال مبلغ سیصد هزارتومان در سال۱۳۳۶ه.ش به دولت واگذارکرد و سند آن را نیز امضا کرد.(همان،۷۵ ).

در زمان رضاشاه پهلوی منطقه بستک و جهانگیریه با همین نام جز شهرستان لار قرار گرفت. بعد از قانون تقسیمات کشوری در سال۱۳۱۶ ه.ش این منطقه به نام بخشداری بستک نام گذاری شد و جزء شهرستان لار قرارگرفت. در سال۱۳۳۲ه.ش قسمت های ساحلی به نام لنگه ازشهرستان لارجداشد و بستک جزء بندرلنگه قرار گرفت.(جمیل موحد، بستک و خلیج فارس ،۱۳۴۹،۸).

بخش بستک تا سال ۱۳۸۰ه.ش جزیی از شهرستان بندرلنگه بود. اما ازاین سال به شهرستان تبدیل شد.( همان،۱۱۵).

وضعیت اقتصادی بستک:

اقتصادمنطقه بستک تاحدود زیادی تحت تاثیراقتصاد کشورهای جنوبی خلیج فارس می باشد.درقرن نوزدهم م. بازرگانان وتجاربستکی درشهرهای بمبی وکلکته هندوستان وهمچنین کراچی پاکستان دارای دفاترتجاری بودند.چنانکه به گفته عباس انجم روز: ” مردم بستک از بازرگانان قدیمی جهانگیریه لارستان هستند که اکثرا درکشورهای هند،پاکستان،امارات متحده عربی،قطر،بحرین،کویت،وبنادرشرقی عربستان سعودی تجارت وکسب وکاردارندوروابط بازرگانی آنها درسطح بین المللی است.”(عباس،انجم روز،فرهنگ دری وجغرافیایی لارستان،۱۳۷۵،۷).

بعدها باجدا شدن هند وپاکستان ازهمدیگروهمچنین کشف واستخراج نفت درکشورهای عربی حوزه خلیج فارس ورونق اقتصادی وتجاری آن مناطق،بازرگانان بستکی دفاترتجاری خودرابه این کشورهامنتقل کردند.رونق تجارت بستک تاسال۱۲۰۰ه.ق ادمه داشت ولی پس ازآنکه که حکام بستک بربنادرلنگه،مغویه وکنگ دست یافتند،تجاربستک کم کم به بندرلنگه وسواحل خلیج فارس نقل مکان نمودند.به هرحال دوران اوج وشکوه بستک ونواحی اطراف آن تاسال۱۳۰۰ه.ق بوده است که پس ازآن به سرعت روبه افول نهاد.(موحد،همان،۱۷۰).

تجاربستکی بعدها بنا به دلایل مختلف درآن کشورها ماندگارشدند.اماعلیرغم اینکه خودآنها وحتی نوادگان آنها بستک را ندیده اند با سرزمین آبا واجدادی خود درارتباط مداوم هستند. درحال حاضر بسیاری ازاهالی بستک جهت کسب وکار وامرارمعاش به کشورهای حوزه خلیج فارس سفر می کنند بسیاری از طرحهای عمرانی همچون آسفالت در جادهای مختلف بین شهری وروستایی، احداث شبکه برق، ساخت مدرسه، بیمارستان، درمانگاه و غیره درمناطق مختلف بستک باهمت وهزینه همین تجارساکن درکشورهای عربی حوزه خلیج فارس به انجام می رسد.(همان،ص۱۷۱).

جغرافیایی طبیعی وانسانی بستکیه:

بستکیه یابه عربی:( البستکیه) نام محله‌ای بسیار قدیمی و تاریخی در امارت دبی ازامارات متحده عربی است. بنای این محله توسط ایرانیان مهاجر از شهرستان بستک استان هرمزگان که در آن زمان یکی از ولایات ایالت فارس بود از سال۱۸۹۰م./۱۲۸۰ش به بعد صورت گرفته است.(عبدالله،عبدالرحمن،رحمه، الإمارات فی ذاکره أبنائها،جلددوم،۱۹۹۰،۶۳).

محله بستکیه در قسمت خشکی دبی از خور دبی در قسمت شرقی دبی واقع شده است.(همان،ص۷۵).وسعت محله بستکیه درحدود۶۰ هزار متر مربع مى باشد و داراى تعداد ۵۲ خانه مسکونىقدیمى مى باشد. خانه‌ها باسبک خاصى ساخته شده است. محله بستکیه درکنارخور دبی و در جنوب غربی خور در بر دبی قرار دارد. اما منطقه بر دیرهدر مقابل محله بستکیه در سمت شمال خور واقع شده‌است. محله «بستکیه» درحدود ۳۰۰ متر در امتداد طول خور از مغرب رو به مشرق و ۲۰۰ متر عرض در عمقداخل شهر دبی ادامه یافته‌است. قسمت شمالی محله بستکیه در لب خور دبی قرار دارد. محدوده بستکیه،از شمال به خور دبی، از جنوب به فلکه بستکیه ، از مغرب به بازاردبی(عکس شماره ۱) و قلعه فهیدی و از سمت مشرق به مقبره و خور محدود می‌گردد.

خانه‌هایی با معماری قدیمی، (عکس شماره ۲)کوچه‌های باریک وبادگیرهای مرتفع (عکس شماره ۳)، نشان از نوع زندگی مردم دردبی قدیم دارند. این بادگیرها (عکس شماره ۴) فقط جنبه تزئینی نداشته‌اند. از آنها برای خنک کردن منازل (قبل از بهره گیری از انرژی الکتریکی) استفاده می‌شده‌است. حکومت دبی اکنون در حال مرمت این محله می‌باشد.(عکس شماره۵ و۶) تا از آن به عنوان یک دهکده توریستی(عکس شماره۷) استفاده نماید.(همان،۱۳۲).

مصالح ساختمان خانه‌های بستکیه از سنگهای مرجانی که از دریا بیرون می‌آوردند گچ و آهک بوده‌است. همچنین در و پنجره آنها از چوبهای قیمتی «ساج» و «تیک» و دیگر چوبهای گرانقیمت که از هند و مومباسا وارد می‌شد ساخته بودند، همچنین تزیینات دیواری از گچ و شیشه‌های رنگارنگ ساخته بودند. در بالای خانه هایشان برجهایی هوایی ساخته بودند برای تهویه خانه‌ها که آن را «اَلبَراجـِیلی” ‌نامند ساخته بودند که تلفظ عربی واژه بادگیر فارسی است. در بیرون، خانه‌ها به هم چسپیده یا به هم نزدیک هستند و کوچه هاى تنگ وباریک میان خانه‌ها فاصله انداخته است، به طور ی که در بیشتر اوقات روز اطراف خانه‌ها سایه بندان است، بستکی ها در دبی با هنر نمایی استادانی بزرگ چون استاد محمد معمار و استاد محمدصالح البنا و حاج ایسا(عیسی) و دیگران بناهای یادبود و خانه ها و مغازه هاییدلنشین ساختند. (محمد، الروم،خلفان، الحدائق و المتاحف فی الإماراتج۱، ۱۹۸۸،۸۴).

درمحله بستکیه کوچه هاى تنگ و باریک در سرعت افزودن باد نقش مهمى دارند محله بستکیه یکى از مناطق مهم گردشگرى و تاریخى امارت دبى مى باشد. تمام ساختمان خان‌های محله بستکیه با گچ سفید کاری شده‌است. در و پنجره‌ها ازچوب والوارهایی که از خارج و بعضی هم که در محل خود ساخته‌اند به کاررفته‌است. نمای عمومی ساختمان‌ها شکل عادی دارد و اغلب ساختمان‌ها شکل عادی داشته و به هم چسپیده ودر اطراف بعضی خانه‌ها کوچه‌های تنگ و باریک بین آنها وجود دارد. اغلب خانه‌ها دارای سردر مخصوص هستند به این ترتیب که جلودر دو یا چهار ستون از سنگ و گچ ساخته و روی آن گنبد مخصوصی ساخته بودند ودر طرف آن سکویی تعبیه می‌کردند که این سردر که دربعضی اوقات دارای مجسمه‌هایی هم هست نشانه ثروت ومکنت صاحب خانه‌است. درهمه ساختمان‌ها پنجره‌ها از کف اتاق پایه گذاری شده‌اند. سقف اتاقها ازتیر چوب معروف به «چَندَل» که از هند و مومباسامی‌آوردند ساخته شده است. روی چوب‌ها یک نوعی از حصیر که «مَنگُور» نام داشت وهمچنین از شاخه تراشیده نخل خرما که«گُردِنُه» یا سوند نام دارد و به شکلزیبایی تراشیده شده بودند استفاده شده‌است.(همان،۸۵).

بیشتر خانه های بستکیه دو طبقه بود و نوع معماری آن که از مناطق گرمسیرجنوب ایران به دبی آورده شده بود کاملا با آب و هوای دبی سازگاری داشت. ایوان های بلند همراه با صفه های عمیق که از تابش مستقیم آفتاب به اتاق هاجلو گیری می کرد .

ولی بارز ترین ویژگی این محله در واقع بادگیرهای آن  است و نشان ایرانیبودن آن حتی در نامی که عرب ها به آن دادند یعنى برجیل که معرب بادگیر استبه خوبی مشهود است.(همان،ص۸۵).

نامگذاری این محله به «محله بستکیه بدان خاطراست که درسال ۱۸۹۰م تجار ثروتمندی ازمنطقه بستک ایران به آنجا مهاجرت کرده بودند و بنیانگذار این محله شده‌اند.

دلایل مهاجرت بستکی ها به امارت دبی:

درحد فاصل سالهای۱۸۹۰-۱۸۷۰م.تعدادی از مردم منطقه بستک که در آن زمان تحت حاکمیت محمدتقی خان صولت الملک داشت، از ایران به کشور امارات و دیگر کشورهای عربی مهاجرت نمودند. محمدتقی خان مردی متین وسیاستمدار و معروف بود و امنیت وآرامش را در منطقه خود برقرار ساخته بود.(بنی عباسیان بستکی،همان،۲۸۷).

مهاجرت بستکی ها و به طور کلی هریک از این تجار ثروتمند بنا به دلایلی از بستک و بندر لنگه به دبی صورت گرفت که از جمله آنها این بود که تجارت بندر لنگه بیشتر در ارتباط باهند و همیشه متاثر از روابط دولت انگلیس با دیگر مناطق در خاورمیانه بود. (محمد، محمدیان، کوخری، الإمارات عبر التاریخ، ج۱،۲۰۰۸،۲۰ ).

دیگرآن که  با روی کار آمدن رضاشاه و تصویب قانون تجارت، فعالیت بازرگانان در بندرلنگه که قبلا مانند بندر آزاد عمل می کرد محدود شد. کشف حجاب و بافت بسیار سنتی جنوبی ها هم در این مهاجرتها بی تاثیر نبوده است چرا که مشترکات اجتماعی، فرهنگی زیادی میان مردم جنوب ایران و مردم کشورهای عربی مانند دبی وجود داشت. همین امر موجب شد تا تجار و مهاجرین بستکی مردم پذیرش و حمایت مردم دبی قرار گیرند.

یکی دیگر از دلایل و شاید مهم ترین دلیل مهاجرت اولیه بستکی ها به کشورهای حوزه خلیج فارس و به خصوص کشور امارات متحده عربی، گسترش روابط تجاری وافزایش سرمایه خود بوده است.

در سالهای حدود۱۲۷۰ش/ ۱۸۹۰م بازرگانانی که در بستک به تجارت مشغول بوده اند برای توسعه حوزه تجاری خود به مراکز جدید تجاری نیاز پیدا کردند.چون هندوستان به عنوان یکی از مستعمره های انگلیس دارای رفت و آمدهایفراوان بوده و به بندری برای تبادل کالاها و اجناس تبدیل گردیده بود.

بدین منظور دفاتری در کشورهای عربی وهندوستان ایجاد نمودند. بمبی یکی از بزرگترین بنادر تجاری آن زمان بوده است. برای این که روابط تجاری بین دفاتر بمبئی و ایران برقرار گردد، بستکی ها مراکزی برای کسب و کار در کشورهای عربی نیز ایجاد نمودند.

در آن زمان درگیریهای بین دولت انگلیس و روسیه در ایران بر سر در اختیار گرفتن خاک ایران بود، که این امر تأثیر بسیار منفی بر روی اقتصاد کشور ایران گذاشته بود. این دلیل باعث خروج سرمایه ها و سرمایه داران و تجار از ایران گردید. تجار و کسبه بستک نیز ازاین امر مستثنی نبودند. یکی از شهرهایی که برای تجارت مناسب دیدند، شهردبی بود.(همان،۵۳).

ورود بستکی ها به آن سرزمین باعث شکوفایی اقتصاد و توسعه فعالیتهای صنعتی گردید. این موضوع همزمان بااکتشاف نفت در کشورهای عربی خصوصاً امارات شد. شیوخ امارات به دنبال بدست آوردن نفت پای انگلیسی ها و آمریکایی ها را به سرزمین خود باز نمودند. انگلیس و آمریکا بااحداث پالایشگاهها وراه اندازی شرکتهای نفتی کلیه امتیازات نفتی امارات رادرانحصار خود گرفتند، تا جایی که به مرور زمان شیوخ امارات توانستند اندکی از این معضل بکاهند.(ناصر، بن حسین ، العبودی الأماکن الأثریه فی الإمارات، ج ۱ و۲، ۱۹۸۹م،۱۱۲).

مهاجران به دبی هر کدام در جایی اقامت گزیدند و فقط این زروانی ها (زرعونی)(۷) وبستکی ها بودند که در مکانی نزدیک به هم خانه ساختند و محله خاص خویش رابنا نهادند. محله زرعونی ها البته چندان گسترده نبود و زود از بین رفت. ولی محله بستکی ها چون ساکنان آن از تجار بودند آباد بود و پا برجا ماند.(عبدالله بن عبدالرحمن رحمه، الإمارات فیذاکِرهَأَبَنائُها ، اَلمُجَلَد اَلأَوَل ،۲۰۰۶،۱۵).

از مشهورترین افراد و خانواده های ثروتمندی بستکی‌که در محله بستکیه سکونت اختیار کردند می توان به این افرد اشاره کرد: حاج محمدعقیل آل عرشی بستکی، شیخ مصطفی بن عبداللطیف عباسی، حاج عبدالقادر عبدالله عباسی، حاج عباس عبد الله عباسی، حاج محمد فاروق، حاج محمد حاجیمیرزاابوالقاسم، حاج عبدالله بهزاد، حاج محمد صالح فکری، حاج محمد عقیل کاظم، حاج ملا عبدالکریم واحدی، حاج محمد امین بن حاج محمد عقیل فکری. (محمدیان،کوخردی،همان،۲۰۰۸،۱۲۲).

خانواده عقیلی از بازرگانان معروف بندر لنگه و تاجر مروارید بودند و دربمبئی، کراچی، بحرین، کویت و حتی پاریس دفتر داشتند. با آمدن به دبی تجارتآنها گسترش یافت. فرزندان آنها در حال حاضر از سرمایه داران بزرگدبی به حساب می آیند.

خانواده فکری از بندر لنگه  با هند تجارت مى کردند. دامنه فعالیت هایآنان تا بصره و عدن هم می رسید. آنها در دبی ماندند و اکنون فرزندان آنهامناصب  مهمی در مدیریت در دبی دارند.خانواده آل کاظم پس از آمدن به دبی به بمبئی رفتند و به تحصیلات عالیه پرداختند و چندین تن آنها از مقامات عالی امارات اند و در بین دانشگاهیان معروف هستند.

نیاکان حاج محمد بوخش هم ازتجارمعروف دبی بودندکه هم اکنون فرزندان اومناصب مهمی درشهرداری دبی دارند.

عباسی ها هم ازخاندانی بودند که ازجناح بستک به دوبی مهاجرت کردند هم اکنون حاج عقیل وحاج ابراهیم عباسی وفرزندان آنها به تجارت درسطح گسترده بین دوبی باکشورهای مختلف مشغول هستند.آنها در سالهای اخیر اقدام به تاسیس شرکتهای تجاری در شهرهای مختلف ایران از جمله تهران، مشهد، شیراز، اصفهان و همدان نموده اند و حتی در خود منطقه بستک و جناح کارخانه های قند و شکر، دستمال کاغذی، نمک صنعتی و خوراکی راه اندازی نموده اند.

مصطفی عبداللطیف هم یکی از تجار معروف بود که از بندرلنگه به دبی آمد ونوادگان او اکنون از جمله بزرگترین صاحبان برج های آسمان خراش دبی هستند.

یکی دیگر از این خانواده ها  بن عباس است که در زمان رضا شاه به دبیرفتند و فرزندان این خاندان هم اکنون از تجار معروف الکترونیک هستند.

سر انجام باید از خانواده گرگ نام برد که آنها هم از بازرگانان بندرلنگه بودند وبه دبی آمدند. عیسی گرگ (قرق) اکنون سفیر امارات در لندن است.

البته عده ای دیگر نیز در این محله اقامت داشتند که بستکی نبودند.مانند رئیس حسن سعدی که از منطقه اوزلار بود و فرزندانش اکنون یکی ازبزرگترین شرکت های کشتیرانی را در خلیج فارس اداره می کنند.

مهاجرت بستکی ها موجب رونق تجارت و افزایش کسب و کار در منطقه بستکیه و سایر مناطق دبی شدو تجار بستکی از طریق گسترش روابط تجاری خود با کانونهای اقتصاد منطقه­ای مانند بنادر شمالی و جنوبی خلیج فارس و اقتصاد بین المللی همچون انگلستان و هندوستان، موفق به کسب منافع و درآمدهای زیادی شدند.

بستکی ها تا اواخر دهه شصت میلادی در بستکیه زندگی می کردند ولی به تدریج به محله های دورتر که معماری امروزی تری داشت نقل مکان کردند.این نقل مکان موجب کاهش روابط و حجم مبادلات تجاری بستکیه با سایر مراکز اقتصادی شد لذا بستکیه جایگاه اولیه خود را در تجارت از دست داد واقوام دیگری از مناطق هندی و پاکستان در آنجا ساکن شدند این امر موجب شد که بستکیه بسیاری از بافت اولیه شهری و معماری خود را از دست بدهد.(محمدیان،کوخردی،همان،۲۵-۱۲۳).این وضع تا اواخر سال های هشتاد میلادی ادامه داشت که بسیاری از خانه ها یا مخروبه شد یا صاحبان آن آنها را تخریب و ساختمان های جدیدی به جای آنها بنا نمودند.(همان،۱۳۶).

در سال١٩٩٣ حکومت دبی برنامه ای را به تصویب رساند که طی یک دوره زمانی پانزده ساله محله بستکیه را ترمیم و احیا کند.( هفته نامه ، فستیوال، ۲۰۰۶،۱۲).در مرحله اول سکوهاى کناره خور دبی را ایجاد شد. سپس کوچه ها و معابر آنجا ترمیم شد که این کار تا سال ۱۳۷۵ش/ ١٩٩۶م ادامه داشت .در مرحله برای بازسازی بستکیه در چند مرحله کارشناسان به بستک در ایران مسافرت و با تهیه عکس ها و فیلم هایی از آنجا با ساختمان ها و نوع معماری خاص جنوب ایران از نزدیک آشناشدند سپس با بهره گیری از سبک معماری ایرانی به باز سازی آنجا پرداختند و ساختمان های باقی مانده به شکل اولیه بازسازی نمودند. سر انجام در سال۱۳۸۵ش/ ٢٠٠۶م باز سازی بستکیه  به پایان رسید.

در حال حاضر بسیاری از خانه های این محله به عنوان موزه، رستوران، کتابخانه و جاهای دیدنی دیگر مورد بهره برداری قرار می گیرد و این امر موجب شده تا بستکیه به یکی از مکان های مهم گردشگری دبی تبدیل گردد. (همان،۱۸و۱۳).

درحالی که درناحیه شمالی خورساختمان‌ها وبناهای جدیدومدرن چشم ها راخیره می‌کند، قسمت جنوبی خور با تعداد ی ازساختمان‌ها و بناهای تاریخی واقع درمنطقه تجار قدیم درمنطقه بستکیه همچنان باقیمانده است. هر چنداین ناحیه نیز از تغییرات سریع درامان نمانده است.

سیاست وتصمیم فعلی حکام دبی بر ترمیم و احیای خانه‌های بستکیه به شکل معماری قدیم خود است. تاچشم اندازی برگذشته در برابر باز دید کنندگان و ساکنان آنجا باشد، درحال حاضر درِ برخی خانه‌ها برروی عموم بازدیدگان بازاست (عکس شماره۸) و کار مرمت برخی خانه‌های دیگر نیز در حال انجام است.(مجله عربی الکویتی،شماره ۱۸۱،۶).

 نتیجه:

بستکیه منطقه ای است که پس از مهاجرت تجار ایرانی ناحیه بستک به شهر دبی در حدود سال۱۲۶۹ش/۱۸۹۰م ایجاد گردید که سبک مورد استفاده در آنجا همان سبک خاص معماری جنوب ایران می باشد. مهاجرت مردم جنوب ایران به امارات بر خلاف بیشتر مهاجرت ها که به خاطر مشکلات اقتصادی و فشارهای مالی انجام می شده، به دلیل توان بالای اقتصادی و پیدا کردن مناطقی جهت سرمایه گذاری و سود آوری بیشتر صورت گرفت. چرا که مهاجرت گروهی از تجار و بازرگانان بستکی و نواحی اطراف آن به شهر دبی باعث شکوفایی اقتصادی وتوسعه فعالیت های صنعتی آنجا گردید. تجار بستکی ابتدا در هندوستان و به خصوص شهر بمبی فعالیت می کردند. ولی چون هندوستان درآن زمان تحت سیطره انگلیسی ها قرارداشت تجار بستکی برای گسترش تجارت خود مراکزی درکشورهای عربی و به خصوص شهر دبی تاسیس کردند که البته علت اصلی این گستره فعالیت تجاری فراوانی سرمایه و توان اقتصادی بالای آنان بود که این مساله به نوبه خود باعث رونق و شکوفایی اقتصادی این شهرگردید. از جمله نشانه های این رونق اقتصادی ایجاد تجارتخانه های جدید و به تبع آن تأسیس شرکت های تجاری و صنعتی بود که از طریق آن با مراکز مختلف اقتصادی جهان ارتباط تجاری بر قرار نمودند و به درآمدهای زیادی دسترسی پیدا کردند..

درحال حاضر بستکیه به مکانی توریستی در کشورامارات تبدیل شده است وحکومت دبی اقداماتی را درراستای بازسازی وشکوفایی این محله انجام داده است. این اثرتاریخی درسال۲۰۰۰م. درسازمان یونسکو هم به ثبت رسیده است.

عکس ها:

عکس شماره۱: تصویری از بازار قدیمی دبی که اکثر تجار آن ازمهاجران بستکی ساکن بستکیه بودند.

  عکس شماره۲:تصویری از یکی از خانه های قدیمی بستکیه

 عکس شماره۳:نمونه ای از بادگیرهای خانه های محله بسکیه(۱)

عکس شماره۴: بادگیرخانه های بستکیه(۲)

 عکس شماره۵: محله بستکیه پس از باز سازی توسط حکومت دبی(۱)

 عکس شماره۶: محله بستکیه ازنمای دور پس از بازسازی (۲)

عکس شماره۷: بازدید توریستها از محله البستکیه

 عکس شماره۸: نمایی از مرکز البستکیه در شب

پی نوشت:

۱.نام کوهی است درشمال بستک،که بزرگترین کوه شهرستان بستک می باشد.

۲.نام یکی ازروستاهای شهرستان بستک است که درنزدیکی لارستان قراردارد.

۳.نام یکی ازروستاهای شهرستان بستک است.

۴.نام یکی ازروستاهای شهرستان بستک است. که این دوروستا درحال حاضر برای بخش شدن با یکدیگررقابت شدیدی دارند.

۵.نام یکی ازروستاهای شهرستان بستک است که جزدهستان فرامرزان است.

۶.شهری ازتوابع لارستان در استان فارس.

۷.یکی از روستاهای توابع صحرای باغ که در نزدیکی لارستان قرار دارد.

منابع:

الف:فارسی

۱.افشارسیستانی،ایرج،(۱۳۷۸)شناخت استان هرمزگان،تهران:انتشارات هیرمند،چاپ اول.

۲.انجم روز،عباس،(۱۳۷۵)فرهنگ دری وجغرافیایی لارستان،تهران:انتشارات فروغ علم، چاپ دوم.

۳.بالود،محمد،(۱۳۸۴ )فرهنگ عامه درمنطقه بستک،مقدمه،احمدحبیبی،تهران،نشرهمسایه، چاپ اول.

۴.بنی عباسیان،بستکی،محمداعظم(۱۳۳۹)،تاریخ جهانگیریه وبستک،به کوشش عباس انجم روز،تهران،بی نا، چاپ اول

۵.پدیدار،محمود،تواناییهای محیطی شهرستان بستک،پایان نامه کارشناسی ارشددانشگاه آزاداسلامی واحدلارستان،۱۳۸۲ش.

۶.تقوی،کرامت الله(۱۳۷۹),تقویم تاریخ لارستان،شیراز،انتشارات تخت جمشیدوقم انتشارات بخشایش،

۷.سدیدالسلطنه،محمدعلی،(۱۳۶۳)بندرعباس وخلیج فارس،تصحیح،احمداقتداری،تهران:انتشارات دنیای کتاب، چاپ اول

۸.سلامی بستکی،احمد،(۱۳۷۴)سالارجنوب،ناشر:مولف،.چاپ اول

۹.معاونت آماروانفورماتیک،(۱۳۸۰)سالنامه آماری استان هرمزگان،سالنامه مدیریت وبرنامه ریزی استان هرمزگان،

۱۰.موحد،جمیل،(۱۳۷۳)بستک وخلیج فارس،دبی:انتشارات محمداحمدکپیتل،چاپ دوم

۱۱.نوربخش،حسین،(۱۳۸۱)برکه های آب درسواحل خلیج فارس،فصلنامه فرهنگ مردم،سال اول،شماره دوم، چاپ اول

ب: منابع عربی

1. العبودی، ناصر، بن حسین،(۱۹۸۹) الأماکن الأثریه فی الإمارات،جلد۱و۲،، ابوظبی: شرکه ابوظبی للطباعه والنشر،چاپ سوم

۲.خلفان، الروم، محمد،(۱۹۸۸) الحدائق و المتاحف فی الإمارات،ج۱، ابوظبی: شرکه ابوظبی للطباعه والنشر،چاپ سوم

۳.رحمه، عبدالرحمن، عبدالله،(۲۰۰۶)الإمارات فی ذاکره أبنائها،جلد۱و۲،ابوطبی:چاپ القراءه للجمیع للنشر والتوزیع، چاپ سوم.

۴.محمدیان، کوخری، محمد(۲۰۰۸)، الإمارات عبر التاریخ،ج۱،چاپ،دبی، چاپ دوم.

۵.مجله عربی الکویتی،شماره۱۸۱.

۶.هفته نامه فستیوال، چاپ دبی، ژانویه ۲۰۰۶ میلادی.

Abstract:
Bastakiyeh is located in the east neighborhood of Dubai. It has been established after Iranian trader’s migration in about 1890 A.D. This area is along a canal in Dubai which has an approximate length of 300 meters and is located within 100 meters. Bastakiyeh was one of the most well-known place for tourists and a location for official guest’s meeting in Dubai because of Its deflectors, curved wooden doors, beautiful and eye-catching acrographics. This place has become as a tourism services in Dubai. Bastakiyeh was built by its master architects for its and around area’s traders to live and reside in the city. This area is counted as a part of Dubai’s culture and history , and UAE has a special attention to this historical place, so they have initiated repairing it. This historical place has been registered in UNESCO in 2000 A.D. This research is to state the reason of Bastaki and its surrounding area’s trader’s migration to bastakihe with a scientific look an citing reliable Persian and Arabian sources, and its impact on the formation and thriving business in it. The present study has been done with a scientific-historical method ,and field and library technique. It is assumed in this study that the migration of Iranians has been made due to the economic potential, increasing in capital accumulation and grate economic efficiency.

Key words: Bastak, bstkyh, trade, migration, capital accumulation.